ذهن هر فرد ممکن است پر از ایده‌های متفاوتی باشد. بسیاری از این ایده‌ها اگر در شرایط مناسبی قرار بگیرند می‌توانند سودآور باشند. ممکن است پیش از این شنیده باشید که افراد با ثبت طرح صنعتی یا ثبت اختراع خود، تغییر و تحولاتی عظیمی در زندگی دیگران به وجود آورده‌اند. حال سؤالی که مطرح می‌شود این است که تفاوت طرح صنعتی و اختراع با یکدیگر چیست و راه‌های ثبت هر کدام از آن‌ها به چه صورت است؟
مفهوم اختراع
اختراع ابداع یا کشف وسیله یا ابزار جدید است که با قرار دادن چند عنصر در کنار هم، در نهایت نتیجه مورد نظر از عملکرد آن عناصر حاصل می‌شود.
اختراع ضامن کیفیت کالا است.
بر اساس قانون ثبت اختراعات، اختراع به صورت زیر تعریف می‌شود:
«اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن‌ها حل می‌نماید.»
برای اینکه بتوانید یک اختراع را به ثبت برسانید؛ آن اختراع باید شرایط زیر را داشته باشد:
• اختراع باید شامل دستگاه یا وسیله‌ای باشد که قبل از این وجود نداشته و برای اولین بار طراحی یا خلق شده باشد.
• اختراع باید بتواند مشکلی را در یک فن یا حرفه حل نماید؛ یعنی اختراع می‌بایست برطرف کننده مشکلی برای افراد باشد.
مفهوم طرح صنعتی
طرح صنعتی ترکیب خطوط یا رنگ‌ها و اشکال دو بعدی است که در فرآورده‌های صنعتی و ساخت صنایع مختلف از جمله در تولید و ساختن صنایع دستی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در طرح صنعتی، طراح به جنبه‌های فنی محصول نمی‌پردازد و فقط ارائه یک محصول شکیل و زیبا به مصرف‌کننده برای او مهم است.
تعریف قانونی طرح صنعتی بر اساس قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری، به صورت زیر است:
«هر گونه ترکیب خطوط یا رنگ‌ها، به گونه‌ای که ترکیب و شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی است. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی، بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نیست».
هر طرح صنعتی به مدت ۵ سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه و ثبت شدن آن اعتبار دارد.
هرچند مالک طرح صنعتی فقط در این مدت ۵ سال مورد حمایت قانون‌گذار قرار نمی‌گیرد و بعد از گذشت ۵ سال می‌تواند برای دو دوره دیگر اعتبار طرح صنعتی خود را تمدید کند.
یک طرح صنعتی برای ثبت شدن باید شرایط زیر را داشته باشد:
• جدید باشد
یک طرح صنعتی نباید قبل از تاریخ ثبت، توسط شخص دیگری در همین مکان یا خارج از کشور به ثبت رسیده باشد.
• اصیل باشد
طرح صنعتی اصیل طرحی است که به تقلید از کالاهای ثبت شده طراحی نشده باشد.
طبقه‌بندی طرح صنعتی در ایران شامل موارد زیر می‌شود:
1. مواد غذایی
2. پوشاک، اقلام و لوازم خرازی
3. کالاهای مسافرتی، چمدان، چتر آفتابی و لوازم شخصی
4. انواع برس و قلم‌مو
5. اقلام ساخته شده از منسوجات، مواد ورقی طبیعی یا مصنوعی
6. اسباب و اثاثیه منزل
7. اقلام خانگی
8. ابزارآلات و یراق آلات
9. بسته‌بندی‌ها، ظروف مخصوص حمل و نقل و جابه‌جایی کالا
10. ساعت مچی، دیواری و سایر لوازم اندازه‌گیری، کنترل و علامت دادن
11. اقلام تزئینی و زیورآلات
12. وسایل حمل و نقل یا بالا بردن
13. تجهیزات تولید، توزیع و تبدیل برق
14. تجهیزات ضبط، ارتباطات و بازیابی اطلاعات
15. ماشین‌آلات
16. دستگاه‌های عکاسی، سینماتوگرافی و بصری
17. آلات موسیقی
18. ماشین‌آلات چاپ و ماشین‌های اداری
19. نوشت‌افزار و لوزم اداری، مواد تدریس و آموزش و مواد مورد استفاده نقاشان
20. تجهیزات فروش و تبلیغات و تابلوها
21. انواع بازی، اسباب‌بازی، چادر و اقلام ورزشی
22. تسلیحات، اقلام آتش بازی و نورافشانی، لوازم برای شکار، ماهیگیری و دفع آفات
23. تجهیزات توزیع مایعات، لوازم بهداشتی، تجهیزات گرمایشی، تهویه مطبوع و سوخت جامد
24. لوازم و تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی
25. واحدهای ساختمانی و عناصر ساختمانی
26. دستگاه‌های روشنایی
27. ملزومات استفاده از توتون و ملزومات مورد استفاده سیگاری‌ها
28. محصولات دارویی و آرایشی، اقلام و دستگاه‌های پیرایشی
29. تجهیزات و ادوات ضدخطر آتش‌سوزی برای پیش‌گیری از سوانح و برای نجات
30. اقلام لازم برای مراقبت از حیوانات و جابه‌جایی آن‌ها
31. ماشین‌ها و لوازم برای تهیه مواد خوراکی و آشامیدنی
هر شخص حقیقی یا حقوقی با داشتن مدارک و شرایط لازم می‌تواند طرح صنعتی خود را به ثبت برساند.
مقایسه طرح صنعتی و اختراع
1. طرح صنعتی به ظاهر یک وسیله توجه ویژه‌ای دارد، یعنی وقتی کسی طرح صنعتی را به ثبت می‌رساند بیشتر جنبه زیبایی و تزئینی آن مورد توجه است؛ در حالی‌که برای اختراع، جنبه آفرینشی وسیله مورد نظر مخترع است.
2. ماهیت اختراع در بیشتر موارد طراحی یک وسیله فنی‌ست، در حالی که ماهیت طرح صنعتی بیشتر زیبا سازی یا تزئین یک کالا‌ست.
3. فرم اظهارنامه ثبتی برای طرح صنعتی و اختراع متفاوت است.
تفاوت طرح صنعتی و اختراع
بر اساس قانون مالکیت فکری و صنعتی فرانسه بین اختراع و طرح‌ها به صورت تفکیک از نظر ماهیت و از جهت فرم درخواست ثبت تفاوت ایجاد می‌کنند.
پس در مجموع تفاوت طرح صنعتی و اختراع به دو صورت زیر است:
1. تفاوت ماهیت
2. تفاوت شکلی فرم
فرق اختراع با طرح صنعتی با یک مثال
به این دست موارد توجه کنید. اینان اختراعاتی هستند که زندگی انسان را متحول کردند.
• چرخ
• قطب‌نما
• اتوموبیل
• موتور بخار
• بتن
• بنزین
• راه آهن
• هواپیما
• باتری
• جهان وب
• خودپرداز
• پرتوی ایکس
• کارت اعتباری
• و…
حاله به مثال‌هایی برای طرح صنعتی توجه کنید.
• همه ما با موس آشنایی داریم. تهیه یک موس با جنس چوب می‌شود یک طرح صنعتی.
• آینه را در نظر بگیرید. اگر برای اولین بار این آینه به شکل یک عینک طرای شود این حرکت یک طرح صنعتی است.
• پریز را دیده‌اید؟ سه راهی یا چندراهی نمونه‌ای از طرح صنهتی در این زمینه است.
• حتمأ عکس رستوران های خاصی را دیده‌اید که به شکل دنیای کارتونی یا کمیک دکوراسیون خود را چیده‌اند. این مورد نیز یک طرح صنعتی است.
با اینکه شاید در ابتدای امر طرح صنعتی و اختراع خیلی شبیه به هم به نظر برسند. ولی حالا تفاوت‌های آن را آشکارا می‌دانیم.
در اختراع شما لازم است تمامأ چیزی نوع ابداع کنید.
وسیله‌ای که پیش از آن وجود نداشته و در صنعت یا کسب و کار خاصی قابل استفاده باشد.
اما در طرح صنعتی، شما آنچه را که پیش از این وجود داشته را با نوع‌آوری و به گونه‌ای جدید زیبا سازی می کنید.
این زیبا سازی می‌تواند برای تمایز ظاهر و افزایش بهره‌وری یا فروش آن باشد.
در اختراع شما ماهیتی جدید خلق می‌کنید ولی در طرح صنعتی شما بدون تغییر ماهیت، فقط ظاهر را تغییر می‌دهید.